پل پوت

این کتاب درباره زندگی یکی از عجیب ترین موجودات دوپایی‎ست که از بدو تاریخ خلقت روی کره زمین دیده شده، دیکتاتوری سنگدل‎ که در طول پنج سال حکومت بر کشورش، یک پنجم مردم را به جوخه‎های اعدام سپرد. قرار بود مدینه‎ی فاضله‎ای برای مردم کامبوج بسازد سرشار از عدالت و برابری، اما دستاورد حکومت او سیاه‎ترین دورانی ‎بود که یک ملت می‎تواند تجربه کند؛ چنان که مردم آن دیار هنوز از یادآوری آن لرزه براندام‎شان می‎افتد.

تصویر تأثیرگذار برجای مانده از مدینه‎ی فاضله‎ی خمرهای سرخ در کامبوج،کوهی از جمجمه‎های انسانی است که روی یکدیگر تلنبار شده‎اند؛ جمجمه‎هایی که صاحبان‎شان انسان های بی گناهی بوده‎اند که نه فقط به جرم اندک مخالفتی با این حکومت عدالت گستر به طور دست جمعی به مسلخ برده شده‎اند؛ بلکه کافی بود مشخص شود که بودن‎شان برای جامعه آرمانی که تبلیغ می‎شد، نفعی ندارد؛ در این صورت سرنوشتی همین گونه انتظارشان را می‎کشید. این چیزی نبود جز نقطه اشتراک تئوریک حکومت مائوئیستی خمرهای سرخ با نازیسم هیتلری.

«نگهداری تو هیچ نفعی ندارد، نابودی تو نیز هیچ ضرری ندارد»، این فقط تکیه کلامی نبود که پل پوت اغلب بکار می‎برد؛ بلکه یک طرز تفکر و اعتقاد بود که او در معماری یکی از رادیکال ترین حکومت‎های کمونیستی تاریخ (خمرهای سرخ ) بکار گرفت. همانند همه دیکتاتورها و وابستگان‎شان، او و دوستانش چنان اعتمادبه نفسی داشتند که آغاز حکومت خود را نقطه عطف و مبدأ تاریخی نو برای سرزمین کامبوج به حساب می‎آوردند که قرار بود افق تشکیل جامعه‎ای ایده‎آ‎ل باشد که آن ها بر اساس دریافت‎های مائوئیسم بنا می‎کردند.

اینکه مائوئیسم فی‎نفسه چگونه تفکری ست، بماند؛ اما نسخه‎ای که آن ها بر اساس دریافتشان از مائوئیسم و آموزه‎های جریان‎های کمونیستی فرانسوی پیچیدند، چیز هولناکی از کار در آمد که به خالی کردن شهرها از سکنه، اعدام گسترده مخالفان (و هرکه مخالف و یا بی مصرف فرض می‎شد)، سلب هرگونه آزادی فردی، بیگاری کشیدن از مردم، نابودی کامل اقتصاد ملی و سوق یافتن آن به سمت جوامع بدوی انجامید و درمجموع کامبوج در باتلاقی خونین‎تر و تاریکتر از این نمی‎توانست گرفتار شود. 

پل پوت آدم عجیبی بود با عقاید عجیب‎تر و زندگی بسیار پرفراز و نشیب. از جوانی عادت داشت مدام نام خود را عوض کند (ما در این نوشته از آخرین و معروف ترین نامش استفاده کرده ایم). این تغییر نام‎های مکرر حربه‎ای بود برای ناشناس ماندن نزد دشمنان که برای او بسیار اهمیت داشت. به همین خاطر تا یک سال بعد از پیروزی خمرهای سرخ که رسما قدرت را به‎طور متمرکز در دست گرفت؛ کمتر کسی او را واقعا می‎شناخت.

پلیس مخفی حکومت‎های کامبوج او را حداکثر یک معلم ناراضی غیرفعال ارزیابی کرده بود، جاسوسان سیا که برخی حتی به حلقه‎های بالای خمرهای سرخ نفوذ کرده بودند، او را یکی از سیاهی لشکرهای کم اهمیت اطراف سران خمر می‎پنداشتند و مردم کامبوج، همچنین  طرفداران خمرهای سرخ و سیاستمدارانی که با سران خمر دیدار می‎کردند و نیز خود افراد مسلح این گروه در طول جنگ‎های داخلی تصور می‎کردند که رهبری کمونیست‎های کامبوجی را «خیو سامفون» برعهده دارد.

البته این مسئله به نفع خمرهای سرخ تمام شد، چون خیو سامفون روشنفکری چپ گرا و پاک دست بود که به عنوان سمبل مبارزه برای عدالت اجتماعی، می‎توانست ویترین خوب و جذابی برای خمرهای سرخ باشد که در آن زمان هنوز ماهیت واقعی شان تمام و کمال مشخص نشده بود. 

پل پوت از ناشناس ماندن و در دست داشتن قدرت بسیار لذت می‎برد، اما این جریان تا یک سال پس از پیروزی خمرهای سرخ و تحت سلطه گرفتن کل کامبوج ادامه داشت و تازه آن وقت بود که پرده‎ها کنار رفت و رهبر واقعی خمرهای سرخ با نامی تازه یعنی پل پوت که بعدها به یکی از رعب آورترین نام‎های تاریخ بدل شد، به روی صحنه آمد.

پل پوت (کابوس سرخ) کتابی است درباره زندگی و فعالیت‎های سیاسی چنین فردی، اثری دیگر از سری سرگذشت‎نامه‎های نشر ثالث که هراز چندی کتابی تازه از آن منتشر می‎شود. بیژن اشتری ترجمه این سری کتاب ها که در قطع وزیری، جلد گالینگور و یونیفرم قرمز منتشر می‎شوند،برعهده دارد؛ نویسنده و مترجم سینمایی نام آشنای دو دهه پیش که مدتی‎ست به ترجمه کتاب های تاریخی و سیاسی روی آورده و در این زمینه نیز حسن سلیقه به خرج می‎دهد.

اشتری همواره به سراغ کتاب هایی می‎رود که نه فقط از جذابیت‎های تاریخی بسیار برخوردارند، بلکه توسط نویسندگانی نوشته شده اند که به قول معروف در مورد آن سوژه خاص حق مطلب را ادا کرده اند و حاصل کارشان با دیگر سرگذشت‎نامه نویسان فاصله محسوس دارد، در این مجموعه تاکنون کتاب هایی درباره، تروتسکی، چه‎گوارا، راسپوتین و... منتشرشده است و پل پوت (کابوس سرخ) از تازه‎ترین کتاب‎های این مجموعه محسوب می‎شود.

پل پوت در قیاس با تروتسکی، چه‎گورا، راسپوتین چهره‎‎ای کمتر شناخته شده محسوب می‎شود؛ اما خمرهای سرخ و رهبرشان به‎واسطه این وحشی‎گری که از خود نشان داده‎اند، سوژه کتاب های گوناگونی بوده‎اند؛ اما کتاب حاضر به واسطه محتوی و فرم کار اثری منحصربه فرد محسوب می‎شود. 

مهم ترین برگ برنده این کتاب شیوه مستند و روایی آن است. صرف نظر از میزان سندیت تاریخی کتاب،محتوای آن به گونه ای برای مخاطب روایت می‎شود که همانند یک اثر داستان گوی جذاب او را با خود همراه می کند. اما این بدان معنا نیست که نویسنده از غنای تاریخی کار غافل بوده یا کمتر بدان توجه کرده، بلکه برعکس نویسنده این کتاب، به دلیل اینکه علاوه بر منابع موجود به سراغ بسیاری از دوستان و اطرافیان پل پوت و سران خمرهای سرخ رفته و ساعت‎ها با آن ها صحبت کرده، از غنای بسیار زیادی برخوردار است و در متن آن نکات تازه یاب بسیار زیادی را شاهد هستیم و نویسنده از ناگفته‎های بسیاری پرده برداشته است.

پل پوت زندگی پرفرازونشیبی داشت و در یکی از پرحادثه‎ترین دوره‎های تاریخ نیز زندگی کرده است. کتاب حاضر روایت می‎کند چگونه پسر یکی از خانواده‎های متمول کامبوجی که خواهرش معشوقه پادشاه بود و به کاخ‎های سلطنتی هم رفت وآمد داشت، به دیکتاتوری بی‎رحم در کامبوج بدل می‎شود. دانشجویی بی‎استعداد که برای تحصیل به فرانسه رفت اما به لحاظ علمی دست خالی برگشت و فقط تأثیرپذیری از چپ گراهای فرانسوی و درکی ناقص از کمونیسم و مائوئیسم را برای مردم کامبوج سوغات آورد تا آینده‎ای خونین را برای مردم کشورش رقم بزند. 

پس زمینه سرگذشت پل‎ پوت، در این کتاب را تاریخ کامبوج در قرن بیستم می‎سازد به این ترتیب خواننده کتاب پا به پای زندگی پل پوت با تاریخ کامبوج نیز آشنا می‎شود به خصوص باحال و هوای میانه قرن بیستم یعنی روزگاری که مبارزات مسلحانه جریان‎های چپ و همچنین ایدئولوژی‎های چپ کمونیستی که هنوز ماهیت واقعی آن ها روشن نشده و جذابیت فراوان دارند.

این کتاب به ما نشان می‎دهد که ماهیت وجودی همه دیکتاتورها شبیه هم است. شاید هرکدام صورتک‎هایی خاص خود داشته و به ظاهر با دیگری تفاوت داشته باشد، اما درواقع با توهمات خود هریک به شکلی مردم سرزمین خود را به مسلخ فرستاده و نهایتاً آنچه خود دوران شکوفایی و عدالت می‎خوانند جز تاریکی و تباهی چیزی برای آن ها به همراه نداشته است.

* معرفی کتاب از الف