ایدئولوژی و ساز و برگ های ایدئولوژیک دولت

درباره کتاب:

«آلتوسر» در این کتاب عنوان می‌کند که ساز‌و‌کار سرکوبگر دولت با ساز‌و‌کار ایدئولوژیک دولت یکسان نیستند. ساز‌و‌‌کار سرکوبگر دولت واحد و تک است در حالی که ساز‌و‌‌کار ایدئولوژیک متکثرند. دستگاه سرکوبگر دولت به عرصه‌ی عمومی متعلق است در حالی که ساز‌و‌‌کار ایدئولوژیک با عرصه‌ی خصوصی مرتبط است. پروسه‌ی سرکوبگر دولت با خشونت کار می‌کند در حالی که سیستم ایدئولوژیک دولت با اندیشه سر و کار دارد. او در این کتاب فکت‌هایی را از تفکر مارکسیستی نیز مطرح می‌کند.

    دلوز بر این اعتقاد است که گاهى اوقات عملکرد چون به‏‌کار بستن تئورى انگاشته شده است. یعنى گونه‌‏اى پیامد و گاهى روندى مخالف این امر، صادق بوده و به‌‏نظر می‌‏رسیده که عملکرد الهام‏‌بخش تئورى است، که براى آفرینش صورت‏‌ها و اشکال تئوریک آینده امرى است اجتناب‌‏ناپذیر. به‏‌هر حال، رابطه‏‌ى این دو براساس روندى کلیت‏‌بخش درک می‌‏شده است. دلوز برحسب وجه سوم سوژه، مناسبت تئورى و عمل را از چرخه‏‌ى باطل همسانى و همانندگى بیرون آورده و رابطه‏‌ى این دو را بر این مبنا صورت‏بندى می‌کند که عمل مجموعه‏‌اى است از بازگویی‌‏هاى مختلف از یک نقطه‏‌ى تئوریک به نقطه‏‌اى دیگر و تئورى بازگویی‌یى است در میان عمل‏ه‌اى مختلف. هیچ تئوری‌‏یى بدون رو در رو شدن با یک دیوار گسترش نمی‌‏یابد و تنها از راه عمل است که می‌‏توان از سد این دیوار گذشت. اگر بخواهیم از واژگان آلتوسر کمک بگیریم، رابطه‌ى میان تئورى و عمل برخلاف آن‏که علّى – معلولى است براساس محوریت سوژه‏ه‌اى محورزدوده درک می‌‏شود. فکر می‌کنم این قضیه، احتیاج به توضیح بیشترى دارد؛ سوژه‏ى ناب فاعلى) برآمده از میراث تئوریک دکارتى (نظریه و عمل را نتیجه‏‌ى بی‌‏واسطه و مستقیم و به تعبیرى فلسفى، بازنمایى بی‌‏کم و کاست کلیت اندیشه‏‌ى آدمى می‌‏داند. این فرمول را می‌توان به این صورت تعریف کرد؛ نظریه و عمل براساس پروسه‏‌ى سوژه‏‌ى فاعلى و شناسا دانسته می‌‏شود، در حالی‌‏که ما در سطور پیشین توضیح دادیم که به‏زعم آلتوسر مشکل بنیادى چنین تئوری‌‏هایى این است که عینیت را به مثابه مقوله‏‌اى مجزا در نظر می‌‏گیرند که نتایج نظرى به آن ارجاع داده می‌‏شود اما برخلاف، بایستى به عینیت درون‏ماندگار خود نتایج نظر کرد یعنى با علم و وجه سوم سوژه در مقام تابع و منقاد، باید کنش نگاتیو نظریه و عمل را درون فرآیند ناب اندیشیدن در نظر گرفت. دلوز می‌‏افزاید که کیست حرف می‌زند و عمل می‌کند؟ یک چندگانگى، حتا خود کسى که حرف مى‏زند و عمل می‌‏کند، یک چندگانگى است. دیگر بازنمایی‌‏یى در کار نیست. فقط کنش) در مفهوم نگاتیو آن (است که وجود دارد کنش تئوریک و کنش عملى که به مثابه بازگویى عمل می‌‏کنند و به شبکه‏‌هاى گوناگون شکل می‌‏دهند. بنابراین ما هم‌پیوندى شبکه‌‏اى نظریه و عمل را مثل سوژه‏‌هایى بدون هدف و غایت درک می‌‏کنیم یعنى به مثابه عینیت‌‏هایى که درون خود نظریه و عمل وجود دارند نه چون شاهد و عاملى بیرونى. چنان که مارکس خاطرنشان کرده است مفهوم یک‏سر عینى است با تعریف‏‌هاى بسیار. با در نظر گرفتن این رویکرد اسپینوزایى آلتوسر به مفهوم، که آن را تحت اصطلاح مفهوم عینى صورت‌‏بندى می‌‏کند، بایستى یادآورى کنم که یک مفهوم در سنت آلتوسرى، در معرض بازگویی‌‏هاى مختلف) که تقریباً مترادف تعریف‏‌هاى بسیار مارکس است (قرار دارد. تئورى چون سامانه‏‌هاى (regimes) سوژه را مورد آنالیز قرار می‌‏دهد پس نباید انتظار داشته باشید تنها در یک وجه فی‌‏المثل سوژه‏‌ى فاعلى و تام‏‌الاختیار جاخوش کند بلکه تئورى حرکتى ژلاتینى دارد به این معنا که در حالت‌‏هاى گوناگون و متفاوت سوژه پخش می‌‏شود و از حالت) یا وجه (به حالتى) یا وجهى (دیگر می‌‏لغزد. اخیراً ولفگانگ آیزر از اصحاب هرمنوتیک مدرن در آلمان) مکتب کنستانس (در رساله‏‌ى »چگونه تئورى را به‏‌کار ببندیم؟« (2006)، تئورى را برحسب نحله‏هاى متفاوت و مختلف علوم انسانى نظیر مارکسیسم، نشانه‏شناسى، روان‏کاوى و غیره مورد بازکاوى قرار داده است. اگر اندکى دقت کنید درمی‌‏یابید که فهم نحله‏‌هاى مندرج در رساله در نسبت با مسئله‌‏ى سوژه متغیر، و گاه از بنیاد متفاوت است. این‏جاست که سوژه‌‏ى چندگانه و متغیر در ارتباطى اجتناب‏‌ناپذیر با تئورى چندگانه و متغیر قرار می‌گیرد.

بخشی از کتاب

بخش دیگرى از نوجوانان آموزش‏‌دیده )و یا محصّل( راه خود را پى می‌‏گیرند و با نیمچه پیشرفتى، از پا می‌نشینند و جایگاه‏‌هاى خدمه‏‌ى حقیر و متوسط دولت، کارمندان، تکنیسین‏‌هاى خرد و متوسط و پیشه‏‌هاى خرده بورژوازى از هر نوعش را اشغال می‌‏کنند. بخش آخر، پایان راه را درمی‌‏نوردند و به میان‏‌مایگى روشنفکرانه تن می‌دهند.