اندیشه آزادی

گرچه بیش از یک قرن از طرح اندیشه‏های تجددطلبی و نوگرایی در ایران می‏گذرد ولی هنوز بحث بر سر مفاهیم اساسی تمدن جدید همچون قانون، آزادی، حقوق فردی، توسعه و رفاه  فکر سیاستمداران و متفکران جامعه را به خود مشغول داشته ‏است. هنوز به این پرسشِ پایه‎ای پاسخی در خور داده نشده‏است که چرا ایران به رغم تلاش‏های بسیار نتوانسته است وارد جرگه کشورهای توسعه یافته شود؟ هدف اصلی کتاب «اندیشه آزادی» بررسی اجمالی برخی وجوه تجدد‌خواهی ایرانیان و ارائه بسیار خلاصه ای از خردورزی مدرن در اقتصاد و سیاست است تا شاید بتوان با زدودن ابهام ها و آشفتگی‌های فکری در خصوص عقب‌ماندگی جامعه ما ، راه را برای چاره جویی های معقول و موثر باز کرد. مخاطبان اصلی این کتاب جوانان مشتاقی هستند که می‌خواهند با درک عمیق‌تر مسائل جامعه خود و تکیه بر شناخت بهتر اندیشه ها و سازوکارهای دنیای امروز ، ایران آینده را با عقل و تدبیر بسازند. 

عنصر اصلی تشکیل دهنده اقتصادهای پیشرفته مدرن حق مالکیت فردی است. با به رسمیت شناختن چنین حقی است که بازارهای رقابتی شکل می گیرند ، توسعه پیدا می کنند و موجبات تولید ثروت و رفاه هر چه بیشتر را فراهم می آورند. مضمون حق مالکیت فردی یا شخصی عبارت است از آزادی انسان در به کار بستن اطلاعات و توانایی های خود برای برآورده کردن نیازها و خواسته هایش در چارچوب قواعد همه شمول( قانون). حق مالکیت منحصر به برخورداری شخصی از توانایی ها یا دارایی ها نیست بلکه فراتر از آن ، امکان مبادله آزادانه و داوطلبانه آنها را هم شامل می شود. بازار رقابتی که منشا اصلی افزایش ثروت و رفاه در جوامع امروزی است بدون این مفهوم از حق مالکیت غیر قابل تصور است. در جامعه ما این واقعیت بسیار اساسی که آزادی و مالکیت دو روی یک سکه اند و یکی بدون دیگری تحقق پذیر نیست ، به طور اسف انگیزی ، مورد غفلت واقع شده است. نتیجه ناگزیر این غفلت  تصور نادرست در باره اهمیت اقتصاد مبتنی بر بازار آزاد  از یک سو ، و تفکیک ناموجه دو مفهوم مدرن آزادی سیاسی و اقتصادی  از سوی دیگر بوده است.

طی دو سده گذشته ، ورود اندیشه های جدید غربی به ایران و آگاهی از پیشرفتهای شگرف دنیای صنعتی ، اهل فکر در جامعه ما را به تامل در باره علل عقب ماندگی و چاره جویی برای این معضل واداشت. اما بی توجهی غالب روشنفکران ما به ماهیت نظام های اقتصادی – سیاسی جوامع پیشرفته ، و توقف در ظواهر و نتایج بدون دقت در اسباب و علل ، موجب ارزیابی های شتابزده و راه حل های ناکارآمد شد. در سه فصل نخست کتاب ، تلاش روشنفکران تجدد خواه ایرانی و "آزادیخواهی نافرجام" آنها به اجمال مورد بررسی قرار می گیرد. غفلت این روشنفکران از تحولات فکری دنیای مدرن که بستر ساز شکل گیری نهادهای اقتصادی – سیاسی مدرن بوده است ، تلاشهای آنها را در بسیاری از موارد به بیراهه برد. در فصل چهارم ، مبانی مفهومی اندیشه اقتصادی – سیاسی دوران جدید اجمالا مورد بررسی قرار می گیرد. فصلهای پنجم تا هفتم  ، به ساختار و عملکرد نهادهای مهم سیاسی و اقتصادی جامعه مدرن می پردازد تا خواننده بتواند ، از چشم اندازی کلی ، تصوری منسجم از واقعیتهای دنیای مدرن پیدا کند.

هدف اصلی این کتاب اشاره اجمالی به برخی وجوه تجدد خواهی ایرانیان و ارائه بسیار خلاصه ای از خردورزی مدرن در اقتصاد و سیاست است تا شاید بتوان با زدودن ابهام ها و آشفتگی های فکری در خصوص عقب ماندگی جامعه ما ، راه را برای چاره جویی های معقول و موثر باز کرد. مخاطبان اصلی ما جوانان مشتاقی هستند که می خواهند با درک  عمیق تر مسائل جامعه خود و تکیه بر شناخت بهتر  اندیشه ها و سازو کارهای دنیای امروز ، ایران آینده را با عقل و تدبیر بسازند. 

مباحث این کتاب طی گفتگو با عزیزانی شکل گرفت که مشوق نویسندگان برای تدوین آن به صورت منسجم در قالب یک کتاب بودند. لازم است از این عزیزان و دیگر صاحبنظرانی که پس از چاپ اول کتاب نکات و انتقاداتی را مطرح کردند و موجبات ارتقای کیفیت را ، در حد بضاعت نویسندگان البته ، فراهم آوردند صمیمانه سپاسگزاری کنیم. این کتاب در شکل اولیه خود در سال 1380 انتشار یافت. چاپ دوم با ویرایش جدید و اضافات و اصلاحات در سال 1388 منتشر شد. چاپ سوم اینک با ویرایش موشکافانه دوست عزیزمان آقای محمود صدری و با اضافات روشنگرانه ایشان به برخی یادداشتها در اختیار خوانندگان قرار می گیرد. از زحمات بیدریغ ایشان در تنقیح متن سپاسگزاریم ، اما طبق قاعده رایج ، مسئولیت همه مطالب کتاب و ایرادهای باقی مانده بر عهده نویسندگان است.