دانشنامه ایران باستان 4 (5جلدی)

دانشنامه حاضر که در پنج جلد پرحجم به گونه فرهنگنامه و براساس نظام الفبایی حروف فارسی فراهم آمده حاوی 1362مدخل از واژه‌ها و اسامی و اصطلاحات و عبادات اوستایی و باستانی از دوران اوستایی تا پایان دوران ساسانی است .برخی مدخل‌های کتاب این موضوعات را شامل می‌شوند : ادوار اساطیری، تاریخ داستانی، تاریخی ;اسما رجال ;شاهان ;پهلوانان، ایزدان و فرشتگان ;دیوها و عناصر زیانکار ;جغرافیای اساطیری ; جغرافیای تاریخی ;ادیان و مذاهب ;علوم گوناگون، نام‌های افلاک و ستارگان ; آداب و رسوم دینی، آیین‌های پیش از زرتشت و پس از آن ;فنون گوناگون ; ریاضیات، نجوم ;ابزار و وسایل ;فلزات .موضوعات کتاب مربوط به آغاز ورود آریاها تا فروپاشی ساسانیان است .در هر مدخل ابتدا ترجمه‌هایی از اوستا درباره همان مدخل، بعد از متون پهلوی، هندی به ویژه وداها و متون ایرانی اسلامی و مراحل مطالعات تطبیقی با ترجمه نمونه‌های همانند تنظیم شده است .مدخل‌ها عناوینی هستند که اصطلاح یا نام و عنوان اوستایی و پهلوی و فارسی زرتشتی و مفهوم فارسی‌شان اغلب متفاوت است ;از این رو کتاب با دو فهرست عام فراهم آمده است .فهرست نخست در آغاز مجلد نخست، شامل فهرست الفبایی 1362مدخل براساس ترتیب دانشنامه است .در این فهرست در مقابل هر عنوان که با شماره در هر حرفی مشخص شده ابتدا آوانگاری با حروف لاتین سپس مفهوم آن واژه درج گردیده است .فهرست دیگر در پایان جلد پنجم شامل فهرست توضیحی مدخل‌هاست که براساس همان فهرست شماره‌دار آغاز کتاب است و ذیل هر واژه، رئوس مهم و اساسی مطالب مدخل درباره آن عنوان آمده است . در هر مدخل، مستندات و ماخذ اوستایی سانسکریت "هندی ودایی " پهلوی و فارسی/ عربی به دست داده شده و در موارد تطبیقی، به ویژه پژوهش‌های اوستایی در قلمرو اساطیر، مستندات لازم ثبت شده است . نویسنده درباره برخی ویژگی‌های دیگر دانشنامه می‌نویسد" :یکی از جمله مواردی که هدف نگارنده بود، تطبیق اعلام و مدخل‌هایی است که در متون اوستایی و پهلوی با شاهنامه فردوسی و متون تاریخی نوشته شده پس از ساسانیان مشترک می‌باشد ....اساس کار بر پایه اعلام اوستایی به صورت الفبایی است .اما بسیاری از اعلام و نام‌ها و مدخل‌ها، در تاریخ ایران باستان، از جریان ورود آریاها و پس از آن :مادها، هخامنشیان، پارت‌ها و ساسانیان مشترک است یا نام واژه‌ها تغییر یافته‌اند ; نیز در کاوش و پژوهش‌های تطبیقی، با بسیاری از اعلام غیر اوستایی در فرهنگ ایران باستان روبه‌رو می‌شویم .اغلب چنین اعلام و مدخل‌هایی، هر چند به صورت مستقیم و زیر مدخلی جداگانه قرار نگرفته، اما به جای خود به طور مشروح در موانع مقتضی کاوش و پژوهش شده و با مراجعه به فهرست راهنما پایان جلد پنجم می‌توان چنین عنوان‌هایی را مطالعه کرد .همچنین به ضرورت با بسیاری از اعلام ویژه هند باستان و فرهنگ و دریافت و مذاهب هندی و اساطیر این قوم که دارای فرهنگی مشترک هستیم در مطالعات تطبیقی برمی‌خوریم که هر یک به حد کافی مورد پژوهش قرار گرفته است .چنین روشی در مورد سومری‌ها، بابلی‌ها، رومی یونانی‌ها، چینی‌ها و ...نیز مصداق دارد .ماخذ و مستندات و منابع تحقیق نگارنده، علاوه بر متون اوستایی پهلوی و ودایی و معتبرترین ترجمه‌های اروپایی، مشهورترین کارهای محققان اوستایی و ایران شناسان معتبر بوده است ."...در جلد اول دانشنامه مدخل‌های حروف "الف "تا پایان حرف "ت "آمده که شامل 490مدخل است .