درباره مطالعات فرهنگی

درباره کتاب:

در سال های اخیر گرایش فزاینده ای به مطالعات فرهنگی در ایران پیدا شده است. این گرایش هم در سطح آکادمیک (ایجاد رشته ی مطالعات فرهنگی در سطح کارشناسی ارشد، تأسیس انجمن مطالعات فرهنگی، و پیش تر ایجاد رشته ی جامعه شناسی نظـری ـ فـرهنگی در دانشکده ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران که نقش عمده ای در گرایش دانشجویان به مطالعات فرهنگی ایفا کرده است) و هم در بیرون از آکادمی، در ترجمه و تألیف کتاب ها و مقالات، به وضوح دیده می شود. اگر این اظهارنظر میگان موریش را بپذیریم که تلاش اصلی مطالعات فرهنگی تحلیل تفاوت های نژادی، قومی، جنسی، جنسیتی، طبقاتی، نسلی و ملی (به ویژه از آن حیث که این تفاوت ها چگونه در طی زمان برساخته، و سپس به چالش کشیده می شوند) است، شاید آسان تر بتوانیم علل اقبال به مطالعات فرهنگی در ایران را دریابیم، چه جامعه ی ایران واجد همه ی این شکاف ها و تفاوت ها هست.

گذشته از وضعیت اجتماعی فوق، خود مطالعات فرهنگی نیز جذابیت خاصی دارد. مطالعات فرهنگی عرصه ی هم آیی گرایش های فکری متفاوت است: مارکسیسم، فمنیسم، نظریه ی همجنسگرایی، نظریه ی پسااستعماری و جز آن، مطالعات فرهنگی اساساً نه رشته ای خاص بلکه گرایشی بینارشته ای است و هر گونه پیوستگی و تداوم در این حوزه صرفاً ناشی از علایق و روش های مشترک است. شاید بتوان گفت که موضوع اصلی این گرایش بینارشته ای سوبژکتیویته و قدرت است: سوژه های انسانی چگونه شکل می گیرند و چگونه فضاهای فرهنگی و اجتماعی را تجربه می کنند. گروه های اجتماعی چگونه فرهنگ را مصرف می کنند و دگرگون می سازند، و چگونه از طریق کنش مصرف به تولید ارزش های اجتماعی و زبان های فرهنگی جدید دست می زنند. فرهنگ در این جا به هیچ رو معادل فرهنگ والا یا آثار اصیل فرهنگی نیست، بلکه در برگیرنده ی مجموعه ای متعارض از کردارهای بازنمایی است که بر کردارهای شکل گیری و بازشکل گیری گروه های اجتماعی تأثیر می نهد. به تعبیر ریچارد جانسون، فرهنگ از سه حیث واجد اهمیت است:

نخست این که فرایندهای فرهنگی پیوند عمیقی با روابط اجتماعی (بالاخص با روابط طبقاتی و شکل بندی های طبقاتی)، با تقسیم بندی های جنسی، با شکل گیری نژادیِ روابطِ اجتماعی و با سرکوب های سنی دارند. دوم این که فرهنگ متضمن قدرت است و موجد نابرابری هایی که بین افراد و گروه های اجتماعی در تعریف و تحقق نیازهای شان وجود دارد. و سوم این که فرهنگ نه حوزه ای مستقل است و نه واجد تعینی بیرونی، بلکه قلمرو تفاوت ها و تضادها و کشمکش های اجتماعی است.