گزارش سرمورتیمر دوراند (اسنادی درباره وضعیت ایران در دهه پایانی قرن نوزدهم)

درباره کتاب:

مأموریت سر مورتیمر دوراند در ایران (۱۸۹۴-۱۹۰۰) با خواست نخست وزیر وقت انگلیس لرد رُزبری (لیبرال) آغاز گردید که از خدمات پیشین او در هند و افغانستان بسیار خرسند بود. اما نفوذ روسیه در دربار ایران بسیار گسترش یافته و از سوی دیگر توجه دولت بریتانیا به حوادث دیگری از جمله درگیری با دولت بوئر (۱۸۹۹) معطوف بود. همین دو عامل بر فعالیت دوراند به عنوان وزیر مختار انگلیس در تهران سخت تأثیر گذاشت. در نامه نگاری رسمی با لرد کرزن، دوراند سه راه برای وضع سیاست انگلیس در ایران طرح می کند: ۱) رسیدن به توافق با روسیه تزاری بر سر حفظ منافع انگلیس؛ ۲) هشدار به روسیه که پیشروی تند در شمال ایران با واکنش شدید انگلیس در جنوب روبه رو خواهد شد و هرگونه فعالیت روس ها در مناطق جنوب از جمله دایر کردن کنسولگری را ناممکن خواهد ساخت؛ و ۳) ادامه ی سیاست سنتی نسبت به ایران و نظام سلطنتی اش در چهارچوب ایجاد تغییرات روزافزون و بهبود بخشیدن به مدیریت و اداره ی کشور. دوراند طرفدار خط مشی سوم بود که مورد پسند لرد کرزن و مورد اعتراض و انتقاد لرد سالزبری (محافظه کار) و هربرت بوئن نماینده ی سیاسی امریکا در تهران قرار گرفت.

پس از ترور ناصرالدین شاه مذاکرات دوراند با دولت انگلیس در مورد استقراض به ایران شکست خورد. پایان مأموریت و بازگشت او به وطن در آوریل ۱۹۰۰ مصادف با تصویب استقراض از سوی دولت روسیه بود.