جزایر ایرانی خلیج فارس

درباره کتاب:

سالیان طولانی است که خلیج فارس و جزایر ایرانی آن، موضوع تالیف صدها عنوان کتاب و ده ها و صدها پروژه تحقیقاتی و تعداد بی شماری مقاله است. مولفان، محققان و مورخان در تالیفات و تحقیقات خود، ابعاد مختلفی از موضوع خلیج فارس را مورد بحث و بررسی قرار داده و تاکنون موفق شده اند دستاوردهای مهمی را در این زمینه ارائه کنند. با وجود چنین تلاش عظیمی، باز هم پژوهش های جدیدی در دست انجام است. این روند به تعمیق هر چه بیشتر مباحث و تحقیقات در این زمینه کمک بزرگی خواهد کرد. از جمله رویدادهای مغفول مانده در پژوهش های پیرامون خلیج فارس، واقعه اعاده حاکمیت همه جانبه ایران بر جزایر تنب و ابوموسی در بهمن و اسفند 1329/ژانویه و فوریه 1951 است. ابعاد این واقعه آنگاه اهمیت بیشتری می یابد که بدانیم در فاصله سال های 1904/1322 قمری (توافق ایران و بریتانیا در مورد عدم مداخله در امور جزایر سه گانه) تا سال 1971/1350 که دولت ایران توانست حاکمیتش را بر آن جزایر به طور دایم تثبیت کند، جز در سال 1329/1951 در هیچ زمانی دولتمردان ایران تلاش همه جانبه و گسترده ای برای اعاده حاکمیت خود بر آن جزایر نکردند. تا قبل از آن سال، ماموران دولتی (از جمله ماموران گمرکات) یا برخی از واحدهای نظامی ایرانی، به دفعات سرکشی هایی به آن جزایر کرده بودند که بلافاصله با عکس العمل نیروهای بریتانیایی مستقر در خلیج فارس مواجه می شدند ولی آنچه از سوی دولت ایران در سال 1329 انجام شد، کاملا برنامه ریزی شده و همه جانبه و نتیجه آن اعاده حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه از هفتم بهمن/28 ژانویه تا حداقل اواسط اسفند ماه 1329/اوایل مارس 1951 بود. آنچه در کتاب حاضر مورد بحث و پژوهش قرار گرفته، دو موضوع وابسته به هم شامل وضعیت جزایر ایرانی خلیج فارس در سال های پایانی قرن نوزدهم تا اوایل سلطنت رضا شاه (1306/1927) و بررسی و تحلیل رویداد بهمن 1329 و اعاده حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه است. 

در واقع، ریشه یابی علل و عوامل رویداد بهمن 1329، ما را به بررسی جدی تر وضعیت جزایر در اواخر قرن نوزدهم رهنمون ساخت. علت به وجودآمدن چنین روندی، فقر اطلاعات تاریخی پیرامون موضوع مورد بررسی کتاب حاضر است. به عنوان مثال، تقریبا در بخش عمده ای از تالیفات موجود در مورد جزایر ایرانی خلیج فارس، توجه مولفان به وضعیت جزایر سه گانه از منظر حقوق بین المللی و دعاوی بین ایران و بریتانیا جلب شده است ولی از اوضاع دیگر جزایر ایرانی از جمله جزایر هنگام و قشم و مشکلاتی که بر اثر مداخلات و نفوذ ماموران بریتانیایی در آن جزایر ایجاد شده بود، به ندرت مورد توجه آنان قرار گرفته است. در موردی دیگر می باید به یکی از مهم ترین مشکلات ایران در منطقه خلیج فارس در سال های پایانی قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم که همانا موضوع اتباع ایرانی ساکن در دیگر مناطق و جزایر خلیج فارس ازجمله بحرین، مسقط و عمان بودند اشاره کرد. نشانه ای از توجه به این موضوعات در کتاب های تالیف شده مورد بحث وجود ندارد.