به خدای ناشناخته

مردی که روزگاری سفت و سخت طرفدار حکومت های سوسیالیستی بود و همانند بسیاری از نویسندگان چپ گرا، کمونیسم دولتی شوروی سابق را مدینه فاضله ی جامعه ی عدالت محور می دید، در اواخر عمر چنان تغییر موضع داد که در جنگ بین آمریکا و ویتنام، طرف دولت آمریکا را گرفت نه حکومت کمونیست ویتنام؛ و حتی برای تهیه گزارش راهی ویتنام هم شد تا به قول خود از «عملیات قهرمانانه» سربازان آمریکایی گزارش تهیه کند.

ابراز ندامت از چپ گراییِ دوران جوانی، تنها خاص اشتاین بک نبود، نویسندگانی و روشنفکران چپ گرای بسیاری با درک پوشالی بودن شعارهای رژیم کمونیستی شوروی، سرخورده شدند. به هرحال این رویکرد سیاسی اشتاین بک ناشی از علاقه مندی او به مردم محروم و به ویژه کارگران رنج کشیده آمریکایی بود. خاصه در روزگار بحران های اقتصادی در نیمه اول قرن بیستم که منجر به رویارویی کارگران مزارع (که زمین هایشان را از دست می دادند) با بانک های آمریکایی، به عنوان نماد نظام سرمایه داری آمریکا شده بود.

اما وقتی همانند بسیاری از نویسندگان هم فکر خود که شیفته سفر به شوروی سابق بودند، او نیز چنین فرصتی بدست آورد. با همه لاپوشانی هایی که حکومت سرخ مسکو برای روبه راه نشان دادن اوضاع می کرد؛ آن قدر تیزبین بود بداند که پشت این ظاهر گل وبلبل اوضاع بسیار خراب است؛ کتاب یادداشت های روسیه دستاورد این سفر بود. از بیان این اشتباه سیاسی و تصوراتی که نسبت به سوسیالیسم روسی در سر می پروراند، ابایی نداشت. با این حال آن قدر زنده نماند که شاهد فروپاشیدن مدینه ی فاضله ای باشد که جز رنج و عقب ماندگی برای ساکنان خود  دستاوردی نداشت. 

جان اشتاین بک در فوریه ۱۹۰۲ در خانواده ای ایرلندی تبار (ساکن کالیفرنیا) به دنیا آمد. تحصیلات دانشگاه را بدون کسب مدرک ترک کرد و برای امرار معاش، در جوانی مشاغل بسیاری را تجربه کرد، به نسلی از نویسندگان تعلق داشت که تجربه های گوناگونی را در  زندگی پشت سر گذاشته و این تجربه ها به طور مستقیم در آثارشان انعکاس یافته بود، مدتی نیز خبرنگاری مطبوعات را بر عهده گرفت که در آن توفیقی به دست نیاورد.

اولین رمان خود «جام زرین» را در ۱۹۲۹ منتشر کرد و اندکی بعد مجموعه ای از داستان های کوتاهش را با عنوان چمنزارهای بهشت منتشر کرد. آثارش رفته رفته برای او شهرت و ثروت را به همراه آورد. انتشار «موشها و آدمها» در ۱۹۳۷ به شهرتش بسیار افزود. دو سال بعد مهم ترین اثرش خوشه های خشم منتشر شد که شرح تیره روزی و آوارگی خانواده ای کارگر است که مزرعه خود را از دست داده اند. این رمان جایزه پولیتزر را نصیبش کرده است. در ۱۹۴۳ حین جنگ دوم جهانی، با سمت خبرنگار جنگی از طرف روزنامه هرالد تریبون به انگلستان و از آنجا به جبهه جنگ در منطقه مدیترانه رفت. جنگ مصالح زیادی برای برخی از رمان های بعدی او به همراه داشت. پس از بازگشت به آمریکا «راسته کنسروسازی»، «اتوبوس سرگردان» و «مروارید» را منتشر کرد که این آخری توان نویسندگی او دوباره به نمایش گذاشت و پشتوانه ای بر اعتبار ادبی او شد. اشتاین بک در ۱۹۶۲ به دریافت جایزه ادبی نوبل نائل آمد. هرچند بعدازآن اثر مهمی منتشر نکرد و سرانجام در سال ۱۹۶۸ درگذشت.

آثار جان اشتاین بک به دلیل شهرت بسیار زیاد او و البته مایه های چپ گرایانه اش، موردعلاقه نویسندگان و مترجمان ایرانی به ویژه در دهه های گذشته بوده است. اشتاین بک در همه این سال ها شهرت و محبوبیت خود را حفظ کرده، اما همواره ازجمله نویسندگانی بوده که محتوای آثارش نسبت به فرم و سبک ادبی آثار او تقدم داشته است.

 آثار او در طول سال های دور و نزدیک بارها توسط مترجمان مختلف به فارسی درآمده است. از برخی از این آثار ترجمه های بسیار خوبی در دست است، ولی برخی از آن ها واقعاً نیاز به یک ترجمه مجدد برای نسل امروز دارند. مرضیه خسروی اخیرا چهار اثر از او را به فارسی برگردانده، البته میزان توفیق او چنان که شایسته نام و اعتبار اشتاین بک باشد نیازمند بررسی جدی ست، اما تا همین اندازه که با ترجمه مجدد این آثار، فرصتی برای توجه دوباره به این آثار فراهم آمده، درخور اعتناست.

شاید «به خدای ناشناخته» در کنار «خوشه های خشم»، «موشها و آدمها» و یا «مروارید» به عنوان اوج آثار اشتاین بک جای نگیرد، اما این رمان یکی از بهترین آثار دوره جوانی او محسوب می شود. «به خدای ناشناخته» حاصل روحیه همدردی با کارگران مزارع و دشواری های خاص حاکم بر زندگی آن هاست. او در این رمان بیش از هرچیز به جنبه های انسانی ماجرا توجه دارد و روی رابطه ی درونی میان انسان و طبیعت تمرکز می کند. 

این رمان اثری روبه رو هستیم که از حال و هوای شاعرانه برخوردار است. البته این شاعرانگی نه صرفاً در نثر و زبان که در محتوای اثر خودنمایی می کند. رمان به زندگی کارگرِ کشاورزی می پردازد که برای تحقق رؤیاهای خود، پدر و برادرانش را ترک می کند و به غرب آمریکا می رود، توفیق او در تحقق رؤیاهایش با یک ارتباط جسمی و روحی با طبیعت همراه است. مردی که گویی با زمین حرف می زند و آن را می فهمد و به درکی ویژه درباره آن رسیده است.

* معرفی کتاب از الف کتاب