دانش نامه نقد ادبی

در طول دو دهه گذشته فرهنگ‎های گوناگونی زمینه مباحث تئوریک ادبیات، نظریه‎های ادبی، نقد ادبی و... منتشر شد‎ه‎اند. اما دانشجویانی که واحدهای درسی نقد ادبی راگذرانده اند می‎دانند، هنوز خلاء یک فرهنگ جامع نقدادبی که بتواند پاسخگوی دانشجویان و پژوهش‎های درسی و تحقیقی آنها باشد، احساس می‎شود و گاه دانشجویان مجبورند از چند فرهنگ با حوزه‎های تخصصی نزدیک به هم استفاده کنند که بیش از هفتاد درصد محتوای آنها مشترک است. چرا که برخی مدخل‎ها در یکی آمده و در دیگری نه و خلاصه هر کس به سلیقه خود کاری کرده.

 

فرهنگ های ترجمه شده به فارسی هم هستند که باوجود نقاط نقاط قوت خاص خود، چون بر اساس نیاز مخاطب داخلی تألیف نشده‎اند، در نهایت نمی‎توانند حق مطلب را ادا کنند، حال کیفیت ترجمه و پیچیدگی بحث و درک دشوار آنها بماند.

 

دانشنامه نقد ادبی (از افلاتون تا به امروز) تألیف دکتر بهرام مقدادی که نامی آشنا در حوزه ترجمه و تدریس در سالهای دور و نزدیک به حساب می‎آید، از جنبه هایی در این رابطه یک استثناء است و از کارآمدترین نمونه‎ها محسوب به حساب می آید. دست یابی به چنین کیفیتی تا حد زیادی ناشی از دلایل انگیزه تالیف این دانشنامه بوده است.

 

مهمترین ویژگی های این فرهنگ است که برخی مدخل های آن کاملا تخصصی اند و در سال های اخیر در نقد ادبی رایج شده اند و اغلب آنها را نمی توان در یک فرهنگ معمولی اصطلاحات نقد ادبی پیدا کرد. این مسئله ناشی از رویکرد علمی و دانشگاهی دکتر مقدادی به ادبیات و نقد ادبی ست زیرا عقیده دارد: 

 

«ادبیات و به ویژه، نقد ادبی، یک رشته دانشگاهی است و بدون آگاهی داشتن از علوم انسانی چون روان شناسی، جامعه شناسی، فلسفه، اسطوره شناسی، زبان شناسی و غیره نمی توان آن را به طور جدی مورد مطالعه، بررسی و پژوهش قرار داد.»

 

سالها تجربه تدریس در دانشگاه و آشنایی با نیازها دانشجویان باعث شده تا در درجه نخست با فرهنگی روبه رو باشیم که به نیت پاسخ‎گویی به نیازهای آنها تالیف شده است و این مهمترین امتیاز کتابی است که حالا چاپ دوم آن نیز در اختیار مخاطبان قرار گرفته است.

 

چاپ اول این فرهنگ در سال ۱۳۷۸ منتشر شده بود، با عنوان فرهنگ اصطلاحات ادبی که برخی مسائل حاشیه ای منجر شده بود شتابزدگی هایی در کار وجود داشته باشد، اما همان فرهنگ هم در زمان خود غنیمتی محسوب می شد و از آنجا که دیگر تجدید چاپ نشده بود، برخی  استادان نسخه های زیراکسی آن را برای دانشجویان تدریس می کردند.

 

اما نسخه فعلی که با افزوده های فراوان منتشر شده علاوه بر مدخل های رایج که امکان دارد در دیگر فرهنگ ها هم دیده شود، از مدخل هایی برخوردار است که یا تازه در فضای نقد ادبی رایج شده اند و یا اینکه در ادبیات ایران کاربرد نداشته اند و از ادبیات غرب وارد شده و بعضا مصادیق ایرانی خود را نیز پیدا کرده اند.  کماکان دانشنامه نقد ادبی حاضر از دیگر نمونه‎های موجود برای دانشجویان دوره کارشناسی، یا کارشناسی ارشد و حتی دکتری رشته‎های مرتبط با ادبیات کارآمدتر است.

 

به چند دلیل آشکار، نخست اینکه مولف از سر تجربه به سراغ مدخل هایی رفته که مورد نیاز دانشجویان و پژوهشگران بوده و در فرهنگ های موجود بدانها دسترسی وجود نداشته است. زبان نوشتار او در عین ایجاز به گونه‎ای است که گفتنی‎های لازم در مورد هر مدخل گفته شده و بدون فروکاهش سطح آن به شکل قابل فهم نوشته شده.

 

و سرانجام مهمترین ویژگی دانشنامه این است که برخلاف نمونه های مشابه به جای اینکه در آخر کتاب فهرست منابع را اعلام کند، در انتهای هر مدخل فهرست منابع مورد استفاده برای نگارش آن مدخل آورده شده، بنابراین خواننده به هنگام نیاز می‎تواند به سراغ آن منابع رفته و نیاز خود را مرتفع کند.

 

چنین فرهنگ هایی در همه دنیا حاصل تلاش جمعی‎ست، اما در کشور ما که به جای کار گروهی بیشتر فضای رقابت و متاسفانه حسادت وجود دارد، به جای آن یک فرهنگ جامع با همکاری نویسندگان مختلف تهیه شود که هرمدخل را متخصص ترین فرد در آن حوزه نوشته باشد و نهایتا یک دبیر و ویراستار کار جمع آوری ویرایش کتاب را برعهده بگیرد؛ اغلب مجبورند به تنهایی و یک تنه وارد این میدان ‎شوند، بنابراین دشواری‎های کار را به جان می‎خرند و از سوی دیگر اگر کم و کاستی هم در کار باشد باتوجه به شکل تهیه آن نباید چندان از آن تعجب کرد

* معرفی کتاب از الف کتاب