دیوید مامت و هنر خلق تنش: از تئاتر تا سینما

درباره‌ی دیوید مامت:

زندگی اولیه‌ی مامِت تحت تأثیر میراث یهودی، تربیت در شیکاگوی شهری و تحصیلاتی قرار گرفت که او را از دانشگاه شیکاگو به آکادمی نمایشی درام آمریکایی برد. اولین موفقیت بزرگ تئاتری او در دهه ۱۹۷۰ با نمایش "بوفالوی آمریکایی" به دست آورد که مورد تحسین منتقدان واقع شد. او در طول سال‌ها به‌خاطر سبک ویژه‌اش، دیالوگ‌های سریع و پرتنش، سخن گفتن به شیوه‌ی خاص (که به آن "زبان مامِت" گفته می‌شود، شکلی محاوره‌ای و اغلب گسسته از گفتار)، و کاوش در روابط قدرت، به‌ویژه در فضاهای مردانه.

مامت در عرصه های مختلف فعالیت کرده‌است، اما تمرکز او بیشتر بر پیچیدگی های روابط انسانی، سیاست‌های قدرت و ماهیت حقیقت بوده‌است. او همچنین کارگردانی چندین فیلم را بر عهده داشته و غالباً آثار خودش را برای سینما اقتباس کرده‌است. 

کتاب‌ها و نمایشنامه‌های مامت: 

دیوید مامت، نمایشنامه‌نویس و فیلمنامه‌نویس برجسته‌ی آمریکایی، آثار متعددی دارد که تعدادی از آن‌ها به فارسی ترجمه شده‌اند. در این‌جا به معرفی برخی از این آثار می‌پردازیم: 

"درست و نادرست (بدعت و عقل سلیم برای بازیگر)"

در این کتاب، مامت دیدگاه‌های غیرمتعارف خود درباره‌ی بازیگری، نقش کارگردان و فرآیند هنری را به اشتراک می‌گذارد. ممت در کتاب "درست و نادرست (بدعت و عقل سلیم برای بازیگر)" با قطعیت و وضوح به بازیگران توصیه می‌کند که چرا نباید تحت تأثیر تبلیغات مدارس و آموزشگاه‌های بازیگری‌ای که فقط به دنبال جمع مشتری هستند، قرار بگیرند. "درست و نادرست" از مقدسات حرفه‌ی بازیگری دفاع می‌کند و راهنمایی‌های ارزنده‌ای در بابِ بازیگریِ امروز ارائه می‌نماید. 

"سه کاربرد چاقو (در باب طبیعت و مقصود درام)"

دیوید مامت در کتاب "سه کاربرد چاقو"، در قالب فلسفی، به جوهره‌ی درام و داستان‌سرایی می‌پردازد. 

"عروسک چینی"

نمایشنامه‌ی "عروسک چینی" در سال ۲۰۱۵ منتشر شد و داستان مردی ثروتمند به نام میکی راس را روایت می‌کند که قصد دارد با نامزد جوانش به نیمه‌بازنشستگی برود و هواپیمای جدیدی برای او خریده است. در حین ترک دفتر کارش، با تماس‌های تلفنی و مسائل پیچیده‌ای مواجه می‌شود که برنامه‌هایش را به هم می‌ریزد. این نمایشنامه در سال ۲۰۱۵ با بازی آل پاچینو در برادوی اجرا شد و با استقبال مخاطبان و منتقدان مواجه گردید.

"نژاد"

این نمایشنامه که در سال 2009 منتشر شد، به مسائل نژادپرستی و تبعیض نژادی در سیستم قضایی آمریکا می‌پردازد. داستان "نژاد"، درباره‌ی یک وکیل سفیدپوست است که به همراه همکارانش، به دفاع از مردی سیاه‌پوست متهم به تجاوز به یک زن سفیدپوست مشغول هستند. این نمایشنامه در سال 2009 در برادوی اجرا و با واکنش‌های متفاوتی از سوی منتقدان مواجه شد. 

"آنارشیست"

نمایشنامه‌ی "آنارشیست" در سال 2012 منتشر شد و به گفت‌وگویی بین یک زن زندانی و مسؤول زندان می پردازد که درباره‌ی آزادی و عدالت بحث می‌کنند. در این نمایشنامه، شخصیت‌ها به بررسی مفاهیم آنارشیسم و مسؤولیت‌های فردی می‌پردازند. 

"بوفالوی آمریکایی"

این نمایشنامه در سال 1975 منتشر شد و به داستان سه مرد می‌پردازد که در تلاش برای سرقت یک سکه‌ی نادر هستند. داستان "بوفالوی آمریکایی"، در یک فروشگاه دست‌دوم‌فروشی رخ می دهد و به بررسی روابط انسانی، اعتماد و خیانت می‌پردازد. این نمایشنامه در سال ۱۹۷۵ در برادوی با بازی رابرت دنیرو، الیوت گولد و داستین هافمن اجرا شد و در سال ۱۹۹۶ به فیلمی با بازی دنیرو و داستین هافمن تبدیل گردید.

"اولئانا"

نمایشنامه‌ای سه‌پرده‌ای از دیوید مامت که در سال 1992 منتشر شد. "اولئانا"، داستان کارول، دختر دانشجویی است که در ملاقات‌های خصوصیش با جان، استادش، درباره‌ی مشکلات تحصیلی و شخصی صحبت می‌کنند. ممت در این گفت‌وگوها، به بررسی روابط پیچیده و چالش‌های قدرت بین این دو نفر می‌پردازد. این نمایشنامه، در سال 1993 با کارگردانی هارولد پینتر به روی صحنه رفت. "اولئانا" به دلیل پرداختن به مسائل حساس مانند آزار جنسی و نابرابری‌های قدرت در محیط‌های آکادمیک، بحث‌برانگیز و تأمل‌برانگیز است. 

"گلن گری گلن راس"

نمایشنامه‌ی "گلن گری گلن راس"، داستان گروهی از فروشندگان املاک است که در یک دفتر فروش مشغول به کار هستند. در این داستان، فشارهای شدید مالی و رقابتی موجب می‌شود تا روابط بین شخصیت‌ها به شدت تنش‌زا و فریبنده شود. مدیر دفتر به‌طور مداوم با تهدید به اخراج و پاداش‌های مالی تلاش می‌کند تا فروشندگان را وادار به عملکرد بیشتر کند. این افراد برای بقا در شغل خود آماده‌اند از هر ترفند و دروغی استفاده کنند، حتی اگر به ضرر دیگران باشد. نمایشنامه به‌طور کلی به بررسی اخلاقیات در دنیای تجارت، فشارهای مالی و فساد درون سازمان‌ها می‌پردازد. شخصیت‌های اصلی درگیر رقابت شدید برای بقا هستند و داستان حول دروغ‌ها، فریب‌ها و تلاش‌های آن‌ها برای پیروزی می‌چرخد.

از این اثر که یکی از مشهورترین آثار مامت است که در سال 1984 برنده‌ی جایزه‌ی پولیتزر شد. در سال 1992، فیلمی به کارگردانی جیمز فولی و بازی آل پاچینو، جک لمون، آلک بالدوین، اد هریس و کوین اسپیسی ساخته شد و به موفقیت‌های تجاری رسید. 

ویژگی‌های آثار دیوید مامت برای اقتباس سینمایی

آثار دیوید ممت به خاطر ویژگی‌های منحصربه‌فردی که دارند، برای اقتباس سینمایی سیار مناسب هستند. فیلم های سینمایی جذاب و تأثیرگذاری، از نمایشنامه‌های او اقتباس شده‌اند. در اینجا به برخی از این ویژگی‌ها اشاره شده‌است:

دیالوگ‌های سریع و پُرتنش

در آثار مامت، شخصیت ها با سرعت و شدت با یکدیگر صحبت می‌کنند و این نویسنده و نمایشنامه‌نویس برجسته، به خلیق دیالوگ های سریع و پرتنش شهرت دارد. این ویژگی، تنش و هیجان را در داستان ایجاد می‌کند و برای سینما که به تصویرسازی و انتقال سریع احساسات نیاز دارد، بسیار مناسب است.

ساختار غیرخطی و پیچیده

آثار ممت اغلب دارای ساختارهای پیچیده و غیرخطی هستند که با استفاده از فلش‌بک‌ها، مونولوگ‌ها و تغییرات زمانی، روایت را به‌صورت چندبعدی ارائه می‌دهند. این پیچیدگی‌ها به فیلم‌سازان این امکان را می‌دهد که با استفاده از تکنیک‌های سینمایی مانند تدوین موازی و ایجاد ریتم سریع، داستان را به‌صورت جذاب و تأمل‌برانگیز به تصویر بکشند.

 شخصیت‌های چندبُعدی

در شخصیت‌های عمیق و چندلایه‌ی آثار دیوید ممت، انگیزه‌ها، تضادها و تحولات درونی به خوبی نمایان می‌شود. بازیگران کارآزموده و موفق زیادی به دنبال بازی در قالب این شخصیت های جذاب و تأثیرگذار بوده‌اند و بسیاری از آنان، چه در نمایش و چه در فیلم‌هایی که براساس آثار ممت ساخته شده‌اند، ایفای نقش کرده‌اند. 

تمرکز بر مفاهیم اخلاقی و اجتماعی

آثار مامت به مسائل اخلاقی و اجتماعی می‌پردازند و تضادهای درونی شخصیت‌ها را در مواجهه با این مسائل به تصویر می‌کشند. این موضوعات، با استفاده از نمادها و تم‌های سینمایی، به تماشاگر این امکان را می‌دهد تا با مسائل آشنای موجود در خانواده و جامعه همذات پنداری بیشتری داشته باشد. 

استفاده از فضاهای محدود

بسیاری از نمایشنامه‌های ممت در فضاهای محدود و بسته اتفاق می‌افتند که این محدودیت‌ها، تنش و درام را افزایش می‌دهند. در سینما، این فضاهای محدود می‌توانند با استفاده از قاب‌بندی‌های خاص، نورپردازی و طراحی صحنه، به‌صورت مؤثر به تصویر کشیده شوند و حس محدودیت و تنش را به مخاطب منتقل کنند.

کشمکش‌های روان‌شناختی و قدرت

کشمکش های روانشناختی بین شخصیت‌ها، فضای مناسبی برای بازیگران ایجاد می‌کند تا ضمن انتقال مضامین نهفته در اثر، قابلیت‌ها و توانایی های خود را در بازی نشان دهند. هرچه این کشمکش ها بیشتر باشد تماشاگر بیشتر جذب اثر می‌شود. آثار ممت در این زمینه یعنی خلق کشمکش های روان‌شناختی، بسیار ممتاز و شاخص هستند. 

در مجموع، سبک نوشتاری مامت، دیالوگ‌های خاص، کاوش در پیچیدگی های روان‌شناختی و نقد تیزبینانه اش از رفتار انسان‌ها، آثار او را به نمونه های موفقی برای اجرای نمایش و تولید فیلم، تبدیل کرده‌است. قدرتِ داستان‌گویی مامت در کلمات نمایشنامه و فیلمنامه‌هایش می درخشد. 

آثار دیوید ممت را می‌توانید در گروه‌های هنر و نمایش، از سایت زی‌مون تهیه نمایید.